Sole Robert – Uczeni Bonapartego

Tematem książki jest zmiana zachodząca w ciągu XVIII stulecia w polskich wyobrażeniach politycznych. Tradycyjne sposoby myślenia o władcy, państwie i ojczyźnie, skupione wokół idei króla-pomazańca i rytuałów elekcyjnych ujawniają swoją anachroniczność w zetknięciu z nową sytuacją Rzeczypospolitej i wzorami płynącymi z Zachodu. Autor obserwuje dzieła sztuki i teksty literackie powstające za panowania Wettynów, Stanisława Leszczyńskiego i Stanisława Augusta Poniatowskiego i ukazuje stopniową wymianę form i figur związanych z symboliką władzy i narodu. Studium oparto na bogatym i zróżnicowanym zespole źródeł: utworach literatury okolicznościowej, panegirycznej, kaznodziejstwie politycznym i oratorstwie sejmowym oraz programach ideowych budowli i wnętrz, architekturze okazjonalnej, grafice, medalierstwie, malarstwie i rzeźbie. Są wśród nich dzieła wybitne (twórczość I. Krasickiego) i znane (malarstwo Canaletta), ale szczególną zaletą książki jest sięgnięcie po teksty autorów drugo- i trzeciorzędnych, dotąd pomijane w badaniach nad literaturą epoki. To właśnie one stanowią podstawowe świadectwo długiego trwania dawnych mitów i powolnego procesu zmian w świadomości zbiorowej i repertuarze symboliki.

Książka opisuje związki pomiędzy francuskim ministerstwem spraw zagranicznych a jego prasowym organem „Gazette de France” w okresie pierwszego rozbioru Polski. Przedmiotem porównania jest korespondencja francuskich dyplomatów w Warszawie oraz artykuły francuskiego czasopisma opisujące przygotowania i przebieg sejmu, który w latach 1773-1775 zatwierdził pod przymusem traktaty rozbiorowe oraz dokonał znaczącej reformy polskiego ustroju, powołując do życia kosztem prerogatyw królewskich Radę Nieustającą. Pozwoliło to określić stan wiedzy francuskiej dyplomacji o wydarzeniach w Polsce oraz stwierdzić, w jakim zakresie udostępniła ją szerszej publiczności. W wyniku porównań z inspirowanym przez królewski Gabinet „Courier du Bas-Rhin” ukazano wysiłek propagandowy Stanisława Augusta, któremu udało się również na łamach „Gazette de France” zamieszczać teksty przedstawiającego racje jego polityki. Działania propagandy króla były częścią jego zabiegów o zbliżenie z Francją, popierającą dotąd jego wrogów – konfederatów barskich. Zbliżenie to, jak się zdaje, służyć miało wzmocnieniu pozycji Polski i jej władcy wobec Rosji. Za ministerstwa diuka d’Aiguillon działania te padały w Wersalu na podatny grunt. Z chwilą jednak śmierci Ludwika XV i objęcia resortu spraw zagranicznych przez hrabiego de Vergennes (lipiec 1774), Francja uznała Polskę za sferę wyłącznych wpływów Rosji, porzucając tym samym zadawnioną tradycję utrzymywania w Rzeczypospolitej własnych. Z punktu widzenia propagandy Stanisława Augusta oznaczało to zamknięcie możliwości publikacji własnego stanowiska w „Gazette de France” i konieczność skupienia się na inspiracji międzynarodowej prasy z Holandii i Północnych Niemiec, w nadziei na zmianę stanowiska Wersalu pod naciskiem kształtowanej tą drogą francuskiej opinii publicznej. Sprzyjał temu wzrost jej znaczenia w latach poprzedzających Rewolucję Francuską.