Czechow Antoni – Święta noc i inne opowiadania

Powieść pomimo swoich niezaprzeczalnych wartości literackich i sensacyjnego wątku, jak wiele innych utworów prozatorskich Gabrieli Zapolskiej, w przeciwieństwie do jej sztuk scenicznych, nie wytrzymała próby czasu i nie jest dzisiaj czytana. Zasadnym jest pytanie, czy ta autobiograficzna powieść z kluczem, w której większość bohaterów chociaż występuje pod zmienionymi imionami i nazwiskami to postacie autentyczne, może być traktowana jako źródło historyczne. Przekazy o charakterze literackim, gdzie rzeczywistość miesza się z fikcją, nie cieszą się na ogół estymą badaczy i nie są zbyt często wykorzystywane przez historyków, mimo swych rzeczywistych i uzasadnionych teoretycznie walorów. Naturalistyczna konwencja pisarki naśladującej Zolę i dążącej do odtworzenia w swych utworach rzeczywistości we wszystkich jej szczegółach powoduje, iż w tym wypadku można się spodziewać autentyzmu w opisach wydarzeń i charakterystykach postaci. Rzecz dotyczy kolonii polskiej w Paryżu z początków lat dziewięćdziesiątych XIX stulecia. Wiesław Śladkowski

Nowelki Orzeszkowej poruszają problematykę ucisku pod zaborami (ABC), fałszywej dobroczynności (Dobra pani) oraz hołdu powstańcom styczniowym (Gloria Victis). Dwie pierwsze są bardzo proste w odbiorze, w przeciwieństwie do chyba najsłynniejszej „Glorii Victis” , której fabuła jest pozbawiona chronologii, oraz wydaje się dość niespójnie napisana, choć tu Orzeszkowa musiała celowo nieco szyfrować swój utwór, aby ominąć cenzurę. I trzeba przyznać genialny zabieg zastosowała Orzeszkowa zmieniając zwrot „vae victis” (biada zwyciężonym) na „gloria victis” (chwała zwyciężonym), podkreślając w ten sposób, iż choć powstanie skończyło się porażką militarną to jednak miało bardzo duże znaczenie moralne dla narodu jako czyn ku pokrzepieniu serc. Na koniec trzeba pochwalić to wydanie za opracowanie, charakterystykę utworów.

Początek lat 50. Dziewiętnastoletnia Nina Porter podejmuje pracę w kancelarii nowojorskiej agencji teatralnej. Jest mimowolnym świadkiem bezpardonowej walki o władze i uznanie. Po latach sama zostaje agentem i szybko pnie się na szczyty. Jednocześnie wiąże się z człowiekiem, na którym ciąży opinia nieudacznika i pechowca. Oboje bardzo pragną dziecka. Kiedy okazuje się, że jedno z nich jest bezpłodne, decydują się na adopcję. Danny sprawia ogromne problemy wychowawcze, jest chłopcem o nieposkromionej energii. Elliott nie wytrzymuje psychicznie roli męża i ojca, opuszcza Ninę i wyjeżdża do Kalifornii, gdzie otwierają się dla niego nowe możliwości...