I ślepy by dostrzegł; Orwell George

Powieść pomimo swoich niezaprzeczalnych wartości literackich i sensacyjnego wątku, jak wiele innych utworów prozatorskich Gabrieli Zapolskiej, w przeciwieństwie do jej sztuk scenicznych, nie wytrzymała próby czasu i nie jest dzisiaj czytana. Zasadnym jest pytanie, czy ta autobiograficzna powieść z kluczem, w której większość bohaterów chociaż występuje pod zmienionymi imionami i nazwiskami to postacie autentyczne, może być traktowana jako źródło historyczne. Przekazy o charakterze literackim, gdzie rzeczywistość miesza się z fikcją, nie cieszą się na ogół estymą badaczy i nie są zbyt często wykorzystywane przez historyków, mimo swych rzeczywistych i uzasadnionych teoretycznie walorów. Naturalistyczna konwencja pisarki naśladującej Zolę i dążącej do odtworzenia w swych utworach rzeczywistości we wszystkich jej szczegółach powoduje, iż w tym wypadku można się spodziewać autentyzmu w opisach wydarzeń i charakterystykach postaci. Rzecz dotyczy kolonii polskiej w Paryżu z początków lat dziewięćdziesiątych XIX stulecia. Wiesław Śladkowski