Tetmajer Kazimierz – Na skalnym Podhalu

Cykl 40 nowel Kaziemierza Tetmajera, wydanych w Warszawie w latach 1903-10. Nowele, pisane gwarą podhalańską, ukazują życie górali tatrzańskich z czasów „cesarki Tereski" (Marii Teresy). Ramy chronologiczne cyklu poszerzają nowele o rodowodzie nieraz średniowiecznym, a także tematy współczesne, jak emigracja zarobkowa górali.rnNa tle szczytów skalnych, lasów i hal przedstawia pisarz prymitywna kulturę zbójników, myśliwców i juhasów, ich przygody w czasie łupieskich wypraw na Podtatrze południowe, na­miętności, umiłowanie gór, talenty artystyczne w dziedzinie śpie­wu, tańca, rzeźbiarstwa, sztuki opowiadania. Tetmajer, który w dzieciństwie stykał się z przyjacielem ojca, S. Goszczyńskim, twórcą "Dziennika podróży do Tatrów", pierwszego bezcennego opisu folkloru podhalańskiego, kroczył śladami poprzednika i osiągnął to, o co poeta romantyczny kusił się darem­nie – ukazał w sposób mistrzowski całą niezwykłość świata górskiego w jego świetności, gaszonej przez napór cywilizacji nowoczesnej. Wprowadził postaci ludzkie o wymiarach hero­sów pieśni starogreckich aojdów lub serbskich „pewaczy", doskonale przy tym autentyczne, przedstawione za pomocą pieśni, gadek i przysłów ludowych, znanych pisarzowi od dzieciństwa, oraz przez wykorzystanie motywów tradycyjnych, czerpanych z opowia­dań bajarzy, jak zaprzyjaźniony z Tetmajerem, stary Sabała. Elementy te wzbogacił pisarz motywami literackimi i zespolił w har­monijną całość.
O zwartości wizji poetyckiej przesądziła nie tylko zde­cydowanie jednolita w całym cyklu koncepcja pierwotnej psy­chiki ludzkiej i obyczaju góralskiego, ale również konsekwen­tnie odmalowane tło tatrzańskie i nie mniej konsekwentnie przemyślana szata językowa; stylizacja gwarowa służy tu nar­racji o typie gawędy.