Na zew Ziemi Wileńskiej; Banasikowski Edmund

Józef Gawlina był pierwszym biskupem katolickim, który oficjalnie wjechał do Związku Sowieckiego. Z chwilą, gdy zaczęto organizować Armię Polską, biskup Gawlina uznał za swój obowiązek utworzenie duszpasterstwa powstającego tam Wojska Polskiego. Pertraktacje w tej sprawie nie były łatwe - zarówno ze stroną sowiecką, jak i z polskim środowiskiem emigracyjnym. Uważano bowiem, że może to dodatkowo utrudnić relacje z rządem sowieckim. Postawiono więc warunek zacieśnienia wizytacji biskupiej do oddziałów wojska i nie kontaktowania się z ludnością cywilną. Biskup nie zwracał jednak uwagi na te zastrzeżenia, także z tego powodu, że gdzie organizowały się oddziały wojskowe, tam gromadziła się również deportowana ludność polska. Kilkumiesięczny pobyt Biskupa Polowego wśród wygnańców polskich w ZSRR stał się wielkim wydarzeniem zarówno na płaszczyźnie kościelnej, jak i politycznej. Ks. prof. Jerzy Myszor w oparciu o liczne dokumenty przedstawił przebieg wizyty Biskupa Polowego z misją duszpasterską w Związku Sowieckim i jej owoce. Dzięki temu historiografia polska II wojny światowej otrzymała cenny przyczynek naukowy do poznania losów polskich wygnańców - żołnierzy i ludności cywilnej rozproszonej na bezkresnych obszarach Związku Sowieckiego. (Wstęp, Arcybiskup Szczepan Wesoły)