Wojskowy Przegląd Historyczny 1978 nr 3

Monografia autorstwa dr. Marka Jedynaka to pierwsze w historiografii polskiej opracowanie naukowe, które traktuje o weteranach II wojny światowej z ich perspektywy. Analizuje dzieje najstarszego i przez szereg lat jedynego zorganizowanego, autonomicznego i niezależnego od ZBoWiD środowiska kombatanckiego w Polsce Ludowej.

Dla urzeczywistnienia celów postawionych przez najwyższe władze polityczno-wojskowe II Rzeczypospolitej Polskiej, grupa ta sformowała się spośród żołnierzy dwóch jednostek bojowych Armii Krajowej: Zgrupowań Partyzanckich AK „Ponury” pod dowództwem cichociemnego por./płk. Jana Piwnika „Ponurego” (1943 r.) oraz I batalionu 2 pułku piechoty Legionów AK pod dowództwem cichociemnego por./mjr. Eugeniusza Gedymina Kaszyńskiego „Nurta” (1944 r.). W sposób zorganizowany, lecz nieformalny, kombatanci działali w okresie Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, nieprzerwanie od 1957 do 1989 r. Zadaniem, które postawili przed sobą, było upamiętnienie czynu zbrojnego Armii Krajowej w walce o niepodległość Polski podczas II wojny światowej. Wokół tej myśli przez ponad trzydzieści lat skupiało się życie setek byłych partyzantów.

Poza udokumentowaniem dziejów najstarszego w Polsce kręgu weteranów AK, autor próbuje odpowiedzieć na kilka ważnych pytań. Jaki wpływ na Środowisko „Ponury”–„Nurt” miała polityka historyczna, funkcjonująca w PRL? Co powodowało, że grupa byłych żołnierzy zintegrowała się, objęła wspólny cel i przez kilkadziesiąt lat, w zwartym kolektywie, go realizowała? Jakie znaczenie miały miejsca, w których gromadzili się i działali weterani? Co ich różniło od innych grup kombatanckich? Wreszcie, czy obrany kierunek – z perspektywy lat był właściwy i jakie przyniósł efekty? Czy Środowisko „Ponury”–„Nurt” zrealizowało zadania powierzone żołnierzom rozwiązywanej Armii Krajowej w 1945 r. przez Komendanta Głównego i Radę Jedności Narodowej? Odpowiedzi na te i inne pytania znajdą Państwo w prezentowanej książce Niezależni kombatanci w PRL.

Relacje działaczy Solidarności i innych organizacji opozycyjnych zamieszczone w niniejszym tomie zostały zebrane, opracowane i zaakceptowane przez Autorów w latach 2008-2013. Dobór osób, które zgodziły się podzielić wspomnieniami nie był przypadkowy – w gronie 16 Autorów znaleźli się zarówno liderzy ze ścisłego kierownictwa regionalnej „Solidarności”, związkowych struktur rolniczych, jak i działacze z zakładów pracy, w których Związek rozwijał się dynamicznie i przetrwał także po rozbiciu w stanie wojennym. Publikacja zawiera świadectwa osób, które organizowały podziemne struktury „Solidarności” i prowadziły niezależną działalność wydawniczą. Różnorodne aspekty życia codziennego przybliżają relacje złożone przez kobiety, które działały zarówno w okresie legalnej „Solidarności”, jak i po zdelegalizowaniu Związku. W tomie znajdują się również wspomnienia osób, które odegrały czołową rolę w regionalnych strukturach Konfederacji Polski Niepodległej i Federacji Młodzieży Walczącej, a także przedstawiciela lokalnej młodzieżowej grupy opozycyjnej.

Opracowanie: Marzena Grosicka, Katarzyna Polit, Śmietanka-Kruszelnicki Ryszard