Wojskowy Przegląd Historyczny 1984 nr 2

Monografia autorstwa dr. Marka Jedynaka to pierwsze w historiografii polskiej opracowanie naukowe, które traktuje o weteranach II wojny światowej z ich perspektywy. Analizuje dzieje najstarszego i przez szereg lat jedynego zorganizowanego, autonomicznego i niezależnego od ZBoWiD środowiska kombatanckiego w Polsce Ludowej.

Dla urzeczywistnienia celów postawionych przez najwyższe władze polityczno-wojskowe II Rzeczypospolitej Polskiej, grupa ta sformowała się spośród żołnierzy dwóch jednostek bojowych Armii Krajowej: Zgrupowań Partyzanckich AK „Ponury” pod dowództwem cichociemnego por./płk. Jana Piwnika „Ponurego” (1943 r.) oraz I batalionu 2 pułku piechoty Legionów AK pod dowództwem cichociemnego por./mjr. Eugeniusza Gedymina Kaszyńskiego „Nurta” (1944 r.). W sposób zorganizowany, lecz nieformalny, kombatanci działali w okresie Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, nieprzerwanie od 1957 do 1989 r. Zadaniem, które postawili przed sobą, było upamiętnienie czynu zbrojnego Armii Krajowej w walce o niepodległość Polski podczas II wojny światowej. Wokół tej myśli przez ponad trzydzieści lat skupiało się życie setek byłych partyzantów.

Poza udokumentowaniem dziejów najstarszego w Polsce kręgu weteranów AK, autor próbuje odpowiedzieć na kilka ważnych pytań. Jaki wpływ na Środowisko „Ponury”–„Nurt” miała polityka historyczna, funkcjonująca w PRL? Co powodowało, że grupa byłych żołnierzy zintegrowała się, objęła wspólny cel i przez kilkadziesiąt lat, w zwartym kolektywie, go realizowała? Jakie znaczenie miały miejsca, w których gromadzili się i działali weterani? Co ich różniło od innych grup kombatanckich? Wreszcie, czy obrany kierunek – z perspektywy lat był właściwy i jakie przyniósł efekty? Czy Środowisko „Ponury”–„Nurt” zrealizowało zadania powierzone żołnierzom rozwiązywanej Armii Krajowej w 1945 r. przez Komendanta Głównego i Radę Jedności Narodowej? Odpowiedzi na te i inne pytania znajdą Państwo w prezentowanej książce Niezależni kombatanci w PRL.

Pełny tytuł: Obozowe Drużyny Bojowe w Sandomierzu (1944-1946). Działalność organizacji Bronisława Sokołowskiego "Franta" oraz represje komunistyczne wobec jej członków.

Książka ukazuje zagadnienia związane z genezą, funkcjonowaniem oraz skutkami rozbicia struktur Obozowych Drużyn Bojowych w Sandomierzu. Organizacja ta została założona przez Bronisława Sokołowskiego "Franta". Działała na terenie Sandomierza w latach 1944-1946.
Jej członkowie zajmowali się m.in. kolportażem materiałów propagandowych, zbieraniem informacji i charakterze wywiadowczym oraz gromadzeniem i magazynowaniem broni palnej. Ich niewątpliwym osiągnięciem było również nawiązanie kontaktów organizacyjnych z członkami rzeszowskiej Komendy Okręgu Narodowego Zjednoczenia Wojskowego oraz Zarządu Głównego Stronnictwa Narodowego w Warszawie.
Po rozbiciu organizacji jej członkowie doświadczyli rozmaitych form represji. Znęcano się nad nimi fizycznie i psychicznie, a także inwigilowano z wykorzystaniem całego repertuaru metod dostępnych funkcjonariuszom cywilnego aparatu bezpieczeństwa państwa. Przykładem długofalowości tego procesu, były działania "bezpieki" prowadzone wobec Bronisława Sokołowskiego "Franta". Pozostawał on w zainteresowaniu policji politycznej Polski Ludowej aż do początków lat sześćdziesiątych XX w.
Publikacja prezentuje najważniejsze wątki dotyczące losów członków Obozowych Drużyn Bojowych w Sandomierzu. Uzupełnia stan badań nad II konspiracją niepodległościową w powojennej Polsce.

Czarno-białe fotografie.