Rieger Janusz, Masojć Irena, Rutkowska Krystyna – Słownictwo polszczyzny gwarowej na Litwie

Książka próbuje przywrócić nieco zapomnianemu autorowi należne miejsce w historii literatury polskiej XIX w. Tytułowa formuła "wyszedł z dworu" opisuje kluczowe doświadczenie życia i twórczości Łozińskiego - związanego z Galicją pisarza, historyka kultury i sztuki, dziennikarza, krytyka literackiego i teatralnego, kolekcjonera. Składa się na nie poczucie rozpadu świata szlacheckiego oraz dążenie do odnalezienia się we współczesności przez reinterpretację tradycji.

Autor uczynił przedmiotem rozważań twórczość wybitnych poetów polskiego Oświecenia. Zajmuje się poezją Tomasza Kajetana Węgierskiego, twórczością Adama Naruszewicza i Stanisława Trembeckiego. W dwóch końcowych rozdziałach interpretuje późne liryki Franciszka Dionizego Kniaźnina, kończąc swoje rozważania rozdziałem poświęconym Odom napoleońskim Kajetana Koźmiana. Autor bada teksty w perspektywie procesów prowadzących od myślenia opartego na prymacie sacrum ku wizji świata budowanego w oparciu o nowy porządek społeczny i kulturowy, charakterystyczny dla nowoczesności. Analizy pokazują, w jaki sposób klasyczne motywy i toposy literackie ulegają przemianie, a także tracą swój światopoglądowy sens. „Milczenie bogów” dowodzi, jak bardzo literatura polskiego Oświecenia wymaga wciąż nowych odczytań.

Słownictwo różnych wsi i regionów dawnych Kresów różni się znacznie w wyniku pochodzenia tamtejszej polszczyzny, a także ze względu na wpływy języków sąsiednich i stan zachowania gwary. Draganówka w Tarnopolskiem i Mościska koło dzisiejszej granicy leżą na terenach, które po rozbiorach przypadły Austrii, a przed wojna należały do Polski. Materiał z Draganówki został zapisany, gdyż żyło jeszcze wielu starych przesiedleńców, a więc mamy tu dawny stan gwary. Materiał z Mościsk zebrano w ostatnich kilku latach; widać tu silniejsze wpływy ukraińskie i wpływ rosyjski. W Satanowie, leżącym nad Zbruczem, po rozbiorach w państwie rosyjskim, potem sowieckim, po polsku mówi już niewiele osób, stąd jeszcze silniejsze wpływy obce i ustępowanie polszczyzny na rzecz rosyjskiego i ukraińskiego. Polszczyzna na Brasławszczyźnie na Białorusi powstała w znacznej mierze wskutek polonizacji Białorusinów w XIX wieku. Dla części mieszkańców była językiem domowym, dla innych – językiem drugim, uroczystym, odświętnym. Materiały do słownika zebrano w ostatnich kilku latach. Tak więc tom niniejszy daje dobry przekrój powstania, trwania, rozwoju, a czasem zaniku polszczyzny na dawnych Kresach. Polecamy go życzliwej i wnikliwej uwadze czytelników.